El sol de Breda: Het beleg van Breda door Spaanse ogen
17 Februari 2020
De Tachtigjarige Oorlog (1568-1608) tussen de Paises Bajos en Spanje is, gezien door Spaanse ogen natuurlijk wel wat anders dan wat bij ons in de meeste geschiedenisboekjes staat. In Spanje wordt deze oorlog ook wel de Guerra de Flandes genoemd en door Spaanse geschiedkundigen vaak omschreven als de grootste nachtmerrie van het Spaanse Rijk.
In Spaanse publicaties worden, vaak zonder onderscheid, de namen Provincias Unidas, Flamencos, Holandeses, Paises Bajos en Flandes gebruikt.
De benamingen Paises Bajos Septentrionales en Paises Bajos Meridionales zijn vooral in wetenschappelijke geschriften in zwang voor het noordelijk en zuidelijk deel van de Lage Landen.
Vlamingen en Nederlanders werden als opstandige ketters gezien. Koning Filips II zag met afgrijzen hoe de leer van Calvijn wortel schoot in de noordelijke provincies en in Spaanse geschriften kan men lezen dat het Calvinisme strookte met het kapitalistische systeem in de Lage Landen!
Er zijn geschiedkundigen die het verschil tussen keizer Karel (1500-1558) en zijn zoon Phillips II (1527-1598) zien als de oorsprong van de ‘plotseling’ vijandige houding van de Lage Landen jegens het Spaanse Rijk. Men zegt dan dat de in Gent geboren Karel V (1500-1558) – die pas na zijn abdicatie in 1556 naar Spanje vertrok – dichterbij het volk stond en ook hun taal sprak in tegenstelling tot de afstandelijke Filips II die vanuit Madrid zijn wereldrijk bestuurde.
Hier wordt dan nog aan toegevoegd dat de Zwarte Legende (La Leyenda Negra), die gaat over het wrede en meedogenloze gedrag van de Spanjaarden in de 16e en 17e eeuw, ontstond in de Lage Landen om hun rebellie tegen het Spaanse rijk te rechtvaardigen. Dit alles is natuurlijk zeer discutabel.
Wat we wel weten is dat Gent omstreeks 1550 met 60.000 inwoners (Amsterdam had slechts 30.000) één van de belangrijkste steden in Noord Europa was. Karel verbleef daar dus tot 1556 en sprak (zijn eigen woorden) “Spaans tegen God, Italiaans tegen vrouwen, Frans tegen mannen en Duits tegen mijn paard.” Hij zal ongetwijfeld ook wel Vlaams geklapt hebben en toen hij met zijn hofhouding voorgoed naar Spanje vertrok kon men hem daar nauwelijks verstaan.
Nu had dit ook te maken met een licht spraakgebrek veroorzaakt door zijn Habsburgse kin die in Gent nog steeds een peerdemuile genoemd wordt. Dit was het gevolg van inteelt die plaats vond bij de verstandshuwelijken die dienden om de heersende machtsstructuren in stand te houden en te versterken maar dat allemaal terzijde.
Wat de Zwarte Legende betreft zal dat wel kloppen maar dit was ongetwijfeld ook van toepassing op alle toenmalige koloniale grootmachten. Spanje beschikte wel over de beste legers in die tijd. Ze werden Tercios genoemd, legereenheden van 3.000 soldaten gewapend met lans, haakbus en zwaard en gemodelleerd naar de oude Romeinse legioenen.
Als je een Spanjaard nu vraagt naar de Guerra de Flandes weten ze vaak niet meer te vertellen dan dat de kleine kinderen in Nederland nog steeds bang gemaakt worden met de woorden “als je stout bent zal de hertog van Alva komen”. Het werd misschien ooit door ouders gebruikt maar dat moet dan wel heel lang geleden zijn.
Waar de geschiedschrijvers het overigens wel over eens zijn is dat de kostbare oorlog in de Lage Landen mede verantwoordelijk was voor de neergang van het Spaanse Rijk. Phillips II zag het als zijn heilige taak om de ketters in de Lage Landen terug te brengen onder het gezag van de moederkerk in Rome en stuurde dus Alva op ons af die al even streng in het geloof was als zijn vorst.
De Tachtigjarige Oorlog werd vanaf 1568 aan beide kanten met wisselend succes gevoerd tot 1648 toen Spanje eindelijk de onafhankelijkheid van de Vlaamse en Hollandse provincies erkende.
Het beleg van Breda
Alva ging flink tekeer tegen wat hij de ketters noemde maar in 1590 kwam het door zijn tercios veroverde Breda weer in handen van de troepen van prins Maurits. Dat gebeurde dankzij de befaamde list met het turfschip en de medewerking van Johan van Oldenbarnevelt. Dit was een blamage voor de Spanjaarden en de hardhandige en ook wel bloeddorstige aanpak van Alva stuitte uiteindelijk op zoveel weerstand dat hij vervangen werd door de Italiaan Ambrogio Spinola (1569-1630). Dit was een militaire strateeg in Spaanse dienst die behoorde tot een rijke adellijke familie uit Genua.
Spinola begon in augustus 1624 met het beleg van Breda dat duurde tot juni 1625. Breda werd wereldnieuws en het imago van het onverslaanbare geachte Spanje kreeg een gevoelige deuk. Zelfs in de overzeese gebiedsdelen volgde men hoe het nietige Vlaanderen en de Verenigde Republieken met wisselend succes de strijd tegen Spanje voerden.
Zo nietig waren deze tegenstanders nu ook weer niet. Vlaanderen was toonaangevend op allerlei gebieden vanaf lakenhandel tot boekdrukkunst en de handelsvloot van de noordelijke provincies was de grootste van Europa. Het was daarom ook het juiste moment voor Hugo de Groot om in 1610 zijn beroemde Mare Liberum (De Vrije Zee) te publiceren dat bijdroeg om kaping op zee te rechtvaardigen als oorlogsbuit.
Door de vele oorlogen, niet alleen in de Lage Landen maar ook in de overzeese gebiedsdelen raakte de bodem van de schier onuitputtelijke Spaanse staatskas in zicht en muiterijen vonden regelmatig plaats onder de Spaanse soldaten. Hier moet vermeld worden dat de legers in die tijd bestonden uit meerdere nationaliteiten en aan beide zijden waren zowel Engelsen, Duitsers, Italianen, Fransen, Hollanders en Vlamingen te vinden.
Spinola betaalde vaak de soldaten uit zijn eigen middelen alhoewel hij later, eenmaal terug in Spanje, daar weinig dank voor ontving. Na een beleg van 11 maanden kwam Breda op 5 juni 1625 dus weer in Spaanse handen en kregen de verdedigers een eervolle aftocht. Gezien de strategische ligging van de stad was dit een van de belangrijkste overwinningen van Spanje in de 80 Jarige Oorlog.
Twaalf jaar later werd de stad weer heroverd door prins Frederik Hendrik (1584-1674) op 11 oktober 1637 na een beleg dat slechts drie maanden duurde. Elf jaar later werd de vrede getekend in Münster en konden de Lage Landen hun eigen lot bepalen. In opdracht van Filips IV maakte Diego Velázquez in 1635 het in Spanje overbekende schilderij “La rendición de Breda” (De overgave van Breda) ook wel bekend onder de naam “Las Lanzas” (De Lansen).
Het was een soort politieke boodschap dat meer het begin van de vrede dan het einde van de oorlog uitbeeldde. Men ziet hoe Justinus van Nassau de sleutel van de stad overhandigt aan generaal Spinola waarbij de laatste bijna als een gebaar van respect zijn hand op de schouder van de gouverneur legt. De verdedigers kregen dan ook allemaal de vrije aftocht.
Het boek El sol de Breda
Afijn, dat weten we allemaal nu wel uit de verschillende geschiedenisboekjes en publicaties die over deze oorlog zijn verschenen. Wat ons echter een nog beter beeld geeft van de gewoonten en de levens van de mensen die in deze oorlog verwikkeld waren is de historische roman ‘El Sol de Breda’ geschreven door Arturo Perez Reverte.
Perez Reverte begon zijn loopbaan als oorlogsverslaggever en ontpopte zich daarna als één van Spanjes meest bewonderde en controversiële schrijvers. Hij is tevens lid van de Real Academia Española de gerenommeerde waakhond van de Spaanse taal.
‘El Sol de Breda’ moet niet letterlijk genomen worden maar geschreven met de juiste hoeveelheid ironie geeft het wel een goed beeld hoe de Spaanse soldaten over de Lage Landen dachten.
De hoofdfiguur is Capitán Alatriste, een beroepssoldaat in het Spaanse leger tijdens de 80 jarige oorlog en het verhaal wordt verteld door Iñigo Balboa een soort schildknaap die Alatriste vergezelt.
Het verhaal begint met een klaagzang over de Hollandse kanalen en de koude, calvinistische en ketterse zon. De verschrikkingen van een oorlog waar man tegen man gevochten werd met pieken, haakbussen en korte zwaarden worden zakelijk beschreven. Aan het einde van het verhaal heeft Iñigo een ontmoeting in Madrid met Velázquez die hij de benodigde informatie geeft voor de vervaardiging van wat nu één van de meest bekende werken van de wereldberoemde schilder is.