Bijzondere kerkhoven van Málaga
5 Februari 2020
Cultuur en geschiedenis van een land zijn vaak goed zichtbaar op zijn kerkhoven, in het Spaans “cementerios”. Het woord “cementerio” is Grieks en betekent slaapplaats omdat christenen geloven dat de doden op hun begraafplaatsen slapen tot de dag van hun wederopstanding.
De overblijfselen van doden worden geplaatst in kisten of sarcofagen, of in speciale mausolea of crypten, gewikkeld in stof begraven, of als as opgeborgen in urnen. Dat heeft veelal met de religie van het land te maken.
In de middeleeuwen werden rijken vaak in katholieke kerken begraven onder mooie vloerstenen of in gebeeldhouwde sarcofagen, voor de armen was er het aangrenzende kerkhofje of simpelweg een vuilnisbelt.
Een Spaanse wet van 1787 verbood wegens gezondheidsredenen begrafenis binnen een kerk of klooster en regelde de aanleg van kerkhoven aan de rand van steden. De begrafenis werd een taak van de Staat i.p.v. de Kerk.
Málaga heeft 5 bijzondere kerkhoven die gezamenlijk een mooi beeld geven van de geschiedenis van de stad en die de moeite van een bezoek alleszins waard zijn. Dat zijn:
- San Miguel, het oudste kerkhof, gelegen in de wijk Olletas in het noorden van de stad
- San Rafael, het grootste kerkhof, gelegen in het westelijke deel van de stad
- Het Engelse of protestantse kerkhof aan de Reding, vlakbij het centrum
- San Juan in El Palo
- De necrópolis van Yabal Faruh in de wijk Victoria.
De stad kocht in zijn buitengebied een terrein aan voor de oprichting van San Miguel dat in 1810 in gebruik werd genomen en gedeeltelijk in zijn oorspronkelijke opzet bewaard is gebleven. De altijd armlastige gemeente kreeg de hulp van 28 cofradías die de bouw van nissen en een centrale kapel en later van pantheons voor gestorven leden financierden.
Vanaf 1848 werden percelen verkocht aan de nieuwe rijken van de stad die hier hun persoonlijke mausolea lieten bouwen. De pantheons en mausolea zijn nog steeds in al hun luister te zien.
San Miguel geeft een fraai beeld van de succesvolle bourgeoisie van het Málaga van de 19-de en begin 20-ste eeuw. Hier kom je de bekende namen tegen: Heredia, Larios, Huellin, Felix Sáenz, etc., ongeveer 250 kleine mausolea, dicht bij elkaar geplaatst in verschillende bouwstijlen, waaronder enkele van beroemde architecten uit Málaga zoals Mitjana en Strachan. Opvallend zijn de cryptes eronder waar de familieleden begraven zijn.
Van minder belangrijke doden wier familie de jaarlijkse bijdrage niet meer betaalden werden de botten in het knekelhuis opgeborgen en hun grafstenen werden stukgeslagen en verwerkt in de bestrating. In 1987 werd het kerkhof gesloten omdat het inmiddels volledig was ingesloten door woningen. Een deel ervan wordt nog steeds gebruikt als “columbario”, opbergplek voor urnen.
In 2015 werd het kerkhof in zijn geheel verklaard tot historisch erfgoed. Het moet in de toekomst een bezienswaardigheid worden. Van een deel van het oude kerkhof is inmiddels een park gemaakt.
San Rafael is het andere grote kerkhof van Málaga. Het werd eveneens in 1987 gesloten, maar heeft een volledig andere geschiedenis. Dit terrein werd in 1866 aangekocht als begraafplaats voor burgers die het minder breed hadden dan de klanten van San Miguel.
In 1902 werd hier een grote muur gebouwd om nissen in te plaatsen en deze veranderde in februari 1937, na de verovering van Málaga door de nationalisten, in de grootste executieplaats van Spanje. Hier bevond zich ook het grootste massagraf, 4.500 lijken waarvan inmiddels ruim de helft door vrijwilligers is opgegraven.
De gemeente Málaga besteedt relatief veel aandacht aan dit pijnlijke verleden. San Rafael krijgt een dubbele functie, het wordt een groot stadspark, maar ook een gedenkplek ter herinnering aan de gruwelen van de burgeroorlog en van de dictatuur van Franco. De grote executiemuur is afgebroken, slechts een klein deel ervan, alsmede de toegangspoort, worden behouden ter herdenking van het verleden.
In 2012 werd gestart met de bouw van een monument in de vorm van een marmeren piramide waarin de namen werden gegraveerd van ruim 4.100 slachtoffers van de nationalisten van Franco. Dit werd pas in 2017 ingehuldigd. Omdat voor de ontwikkeling van het park niet veel geld beschikbaar is en vanwege politieke meningsverschillen vordert alles veel langzamer dan gepland.
Men was ook zo onhandig om bovenop een massagraf een hondenuitlaatplek te situeren, welke in 2016 weer gesloten werd. Uiteindelijk moet er ook een informatiecentrum over het verleden komen.
Als derde kerkhof noemen we hier het uiterst sfeervolle Engelse kerkhof waar in een eerder nummer van dit blad al aandacht aan werd besteed. Men waant zich hier in een botanische tuin van vijf terrassen en vol met oude grafstenen waarvan vele een bijzonder verhaal vertellen. Dit kerkhof was bestemd voor protestanten, c.q. niet-katholieken, die vroeger niet op katholieke kerkhoven begraven mochten worden en die vaak op stranden ter aarde werden besteld. Dit leidde nogal eens tot lugubere taferelen als bij eb de lijken aan de oppervlakte kwamen en een prooi van zwerfhonden werden. Schelpen op enkele graven getuigen daar nog van.
De eerste “klant” van dit kerkhof was Robert Boyd in 1831, deelnemer aan de couppoging van generaal Torrijos tegen de autoritaire koning Ferdinand VII. Hier liggen ook de 42 slachtoffers van de scheepsramp in 1900 van het Duitse fregat de Gneisenau pal buiten de haven van Málaga. Inmiddels mogen ook niet-katholieken begraven worden op Spaanse kerkhoven en wordt het Engelse kerkhof niet meer gebruikt.
Het kleine kerkhof San Juan, opgericht in 1865, bevindt zich vlakbij het strand in El Palo, dat toen nog een klein vissersdorpje was van minder dan 2.000 inwoners. Dit kerkhofje heeft een sfeervolle, uitstekend onderhouden tuin met veel cypressen en pijnbomen en vlakbij de ingang een fraaie fontein en een meer dan 100 jaar oude palm van een heel bijzondere vorm.
De begraafplaats bevat een groot aantal ornamenten in classicistische stijl. Het is een oase van rust vlakbij de altijd drukke boulevard, een verademing voor wie bereid is om deze even te verlaten. Hier bevinden zich ook enkele resten van het nog oudere kerkhof van El Palo dat door de inspanning van de bewoners zelf werd uitgebreid.
De necrópolis van Yabal Faruh tenslotte is de grootste islamitische begraafplek in Spanje, daarvan is momenteel echter niets te zien omdat deze nog toegankelijk gemaakt en tentoon gesteld moet worden. Dit project is al enige tijd voorbereid en had eigenlijk al afgerond moeten zijn in 2010. Zoals helaas vaak gebeurt ontbrak het geld voor de uitvoering ervan en moest het enige keren uitgesteld worden.
Het geheel bevindt zich in de wijk Victoria onder de helling die het kasteel van Gibralfaro verbindt met de stad en onder een paar gebouwen in Calle Agua. Het werd pas ontdekt toen voor deze gebouwen eind jaren tachtig een ondergrondse parkeerruimte werd gebouwd.
Toen Málaga in de 11-de eeuw een steeds belangrijkere haven werd moest de aldaar gelegen oorspronkelijke begraafplaats verlaten worden en werd buiten de stadsmuren gestart met Yabal Faruh. Er werden hier behalve de vele monumentele graven een groot pantheon en twee bijzondere grafmezquitas gebouwd, de enige van hun soort die in Spanje gevonden zijn. Er is hier nog volop werk voor archeologen om er voor de stad een nieuwe attractie van te maken.
Tegenwoordig laten steeds meer Malagueños zich cremeren. Vaak zijn hun urnen opgeborgen in de kelders van de grote gebouwen van de Hermandades waar zich achter enorme deuren ook de draagbaren voor de processies bevinden. Die gebouwen worden deels gefinancierd met bijdragen van de familieleden voor de plek waar zich de urn van hun dierbare overledene bevindt.