Brandnetel - Onkruid of wonderplant?

In het algemeen wordt de brandnetel beschouwd als een vervelend onkruid, dat in Andalusië nauwelijks voorkomt en in Frankrijk zelfs verboden is. Toch is het waarschijnlijk een van de meest veelzijdige planten ter wereld.

Bijna iedereen associeert de brandnetel met negatieve ervaringen. Sommigen denken meteen aan jeukende plekken en brandende huid, een tuineigenaar stak zelfs zijn eigen terrein aan om er vanaf te komen. Maar heeft de brandnetel echt zijn negatieve imago verdiend?

Korte beschrijving

De brandnetel behoort tot de familie Urticaeae en is over de hele wereld te vinden. De grootte varieert afhankelijk van de locatie, soort en omstandigheden. De kleinste soort is slechts 10 cm groot, terwijl de grootste soort, met 300 cm, bijna een boom is.

Stekend haar

De brandnetel is niet geliefd omdat hij jeukende vlekken en zwellingen op de huid achterlaat na het aanraken. Dit komt door de fijne prikharen, die vooral aan de bovenzijde van de bladeren zitten en dienen als bescherming tegen roofdieren.

Als u deze brandharen van dichterbij bekijkt, zult u zien dat het lange, eencellige buisjes zijn, waarvan het bovenste deel van de wanden hard en broos is als glas door het ingebedde kiezelzuur. Aan de onderzijde bevindt zich de brandende vloeistof. Als men deze fijne haren aanraakt, breekt het uiteinde van de punt af en dringt het door in de huid, vergelijkbaar met een injectienaald, en wordt, door middel van druk, een aminozuurachtige vloeistof in de huid van het slachtoffer gespoten.

De brandende vloeistof is een cocktail van chemische stoffen bestaande uit serotonine, histamine, acetylcholine, natriumformiaat en soms zelfs mierenzuur. Reeds 100 nanogrammen zijn voldoende om het gehate en gevreesde effect te bereiken. Histamine kan allergie-achtige reacties veroorzaken door de bloedvaten te verwijden en acetylcholine is verantwoordelijk voor de brandende pijn.

De juiste omgang

Het is begrijpelijk dat je deze gifcocktail niet in je huid geïnjecteerd wilt hebben. Het is eigenlijk heel eenvoudig, want je hoeft alleen maar te begrijpen hoe en waarom de brandnetel brandt.

Afhankelijk van de soort zitten de haren voornamelijk aan de bovenzijde van het blad. Deze worden van onderen geplukt. Voorzichtigheid is geboden, want sommige soorten hebben ze ook op de stengel. Omdat de haren meestal in één richting groeien, is het beter om de brandnetel van tevoren goed te bekijken en dan in dezelfde richting te grijpen.

Als je de brandnetel van tevoren met een steeltje bewerkt, vallen de meeste haren eraf en kun je de bladeren aanraken. De veiligste manier is om in ieder geval handschoenen of dikkere tuinhandschoenen aan te doen.

Overigens hebben brandnetels in de schaduw vaak minder haren dan brandnetels die in de zon groeien.

Een ongeliefd onkruid?

Als het zich eenmaal in de tuin heeft gevestigd, is het moeilijk om er vanaf te komen. Dit komt omdat de brandnetel een echte ‘kosmopoliet’ is omdat hij bijna overal ter wereld te vinden is. Hij vestigt zich op plaatsen waar de bodem zeer rijk is aan stikstof en met zijn hulp is het zeer eenvoudig om conclusies te trekken over de bodemkwaliteit. Als de brandnetel eenmaal een locatie heeft gekozen, wordt hij zeer hardnekkig. Ondergronds verspreidt hij zich snel door middel van een breed scala aan wortellopers. Het wortelgestel is sterk vertakt en zo ontstaat er een hele zee van brandnetels boven de grond, die andere planten gemakkelijk verdrijft en de geliefde tuin onverzorgd laat lijken.

Als je er permanent van af wilt, kan het jaren duren, en het kost ook veel kracht, moeite en geduld. Wie het zonder chemische middelen wil doen, moet onvermijdelijk naar de schop grijpen en de begroeide plekken royaal uitgraven. Alle wortels moeten worden verwijderd, omdat een nieuwe brandnetel uit ieder over het hoofd gezien worteltje kan groeien. Na het graven moet je er minstens 6 tot 12 maanden een zwarte folie of een dikke laag stro overheen leggen, want als je het licht uit de buurt van de grond houdt, kan er niets op groeien.

Nuttige plant in de tuin

De vraag rijst of het zinvol is om de brandnetel met alle middelen te bestrijden, of dat men zich de moeite kan besparen en moet proberen om bevriend te raken met de brandnetel. Gelukkig hebben al veel tuineigenaren het gebruik van deze gehate plant herkend.

Zoals gezegd is de brandnetel een betrouwbare indicator voor stikstof. Brandnetels kunnen ook een eerste aanwijzing zijn voor een toekomstige daling van de pH-waarde van de bodem, die leidt tot oververzuring van de bodem.

Een bepaalde hoeveelheid stikstof in de bodem is absoluut noodzakelijk voor de plantengroei en een goede oogst. Als de bodem echter te veel stikstof bevat, kan dit leiden tot overmatige plantengroei. Als gevolg daarvan worden planten onstabiel en worden ze vatbaarder voor plagen en bepaalde schimmelziekten, zoals meeldauw.

Dit klinkt niet positief. Het kan echter wel nuttig zijn. Als je een brandnetelstruik in de tuin ziet groeien, vertelt de brandnetel ons dat het hoog tijd is om iets te doen aan de daling van de pH-waarde. Slim, nietwaar?

Er zijn ook veel planten die van stikstof houden en er geen genoeg van kunnen krijgen. We hebben het over de zogenaamde ‘zware eters’ die houden van en profiteren van stikstofrijke bodems, zoals:

• Tomaten
• Paprika
• Bessen, bijv. bosbessen
• Koolrabi, bloemkool, broccoli en spruitjes
• Pompoenplanten, bv. courgettes en komkommers

Daarentegen zijn er ook nog de ‘zwakke eters’, die slechts zeer kleine hoeveelheden stikstof nodig hebben, of die zelf de benodigde hoeveelheid stikstof produceren. Dit zijn:

• De meeste kruiden, met uitzondering van basilicum
• Bonen en erwten
• Salades, bijv. sla, rucola en veldsla
• Knoflook, bieslook en ui
• Venkel, radijs en olijfbomen

Als u deze twee groepen kent, dan kunt u bijna van geluk spreken als u in uw eigen tuin brandnetels ontdekt. Zo weet u precies welke planten er baat bij zouden hebben bij het planten in de verschillende hoeken van uw tuin.

De populaire brandnetelmest

Elke tuinier wil dat zijn planten, bloemen, bomen en struiken zo goed mogelijk groeien en bloeien, en ze kennen de voordelen van vloeibaar, groen (en stinkend) goud heel goed. We hebben het over brandnetelmest. In de meeste gevallen is een stikstof-, zink-, ijzer-, kalium- en fosforrijke meststof nodig. Als de brandnetel zich al in de tuin heeft verspreid, zou het onzin zijn om een chemische meststof te kopen. Want met behulp van brandnetels kun je goedkoop je eigen organische meststof produceren.

In principe is het vrij eenvoudig. Een paar handschoenen en kleren die je armen en benen bedekken en daar ga je! Eerst moet je de brandnetels oogsten. De bladeren met steel komen in een emmer, totdat deze tot 2/3 gevuld is. Let op dat u geen metalen emmer gebruikt. Nu is het het beste om de emmer met regenwater of gefilterd osmosewater te vullen totdat alle bladeren volledig onder water staan. Nadat je alles goed hebt geroerd, sluit je de emmer en roer je het mengsel de volgende 14 dagen één keer per dag krachtig om. De gisting is voltooid wanneer er zich geen belletjes meer vormen aan de oppervlakte.

Deze vloeibare mest kan nu gebruikt worden als natuurlijke meststof en de bemesting kan om de 1 à 2 weken uitgevoerd worden. Gebruik echter nooit de geconcentreerde oplossing, maar meng het met water in de volgende verhoudingen:

• Tuin-, balkon- en kamerplanten 1:10
• Voor jonge planten 1:20
• Voor het gazon 1:50

Brandnetelbouillon

Brandnetelbouillon wordt net als de vloeibare mest geproduceerd, maar is na 12 tot 48 uur klaar voor gebruik, omdat het praktisch een voorloper van vloeibare mest is.

Het brouwsel wordt gefilterd door een zeef om de resten te verwijderen. Vervolgens kunt u het in een verhouding van 1:5 of 1:10 in een gieter of in een spuitflesje overbrengen.

Het brouwsel is een natuurlijke biopesticide tegen ongedierte zoals luizen, mijten en mieren. Het kan echter ook worden gebruikt als onkruidverdelger en is vooral nuttig bij het verwijderen van onkruid uit de openingen tussen natuursteen en straatstenen.

Mulchen met brandnetels

“Mulchen” betekent het bedekken van de aarde met organisch materiaal. In dit geval worden brandnetels gebruikt. Deze worden verzameld en na enkele dagen drogen worden ze in kleine stukjes gehakt. De beste manier om dit te doen is het gebruik van een versnipperaar. Daarna wordt alles als een mulchlaag als een dikke deken over de aarde verspreid, wat de volgende voordelen heeft:

• De voedingsstoffen komen langzaam vrij in de bodem, als een langzaam werkende meststof.
• De bodemkwaliteit wordt verbeterd
• De dikke bedekking onderdrukt de groei van onkruid, omdat er geen licht op de aarde valt, en
• beschermt de bodem tegen uitdroging in de zomer
• Tegelijkertijd is het een broedplaats voor nuttige organismen in de bodem die de bodem nog vruchtbaarder maken.
• Gratis en 100% natuurlijk!

De brandnetel als leefomgeving in het dierenrijk

Maar niet alleen de planten profiteren van de brandnetel, maar ook bepaalde insecten en dieren. Het is voornamelijk een leefgebied voor meer dan 100 insectensoorten, waarvan bijna 1/3 zich ervan voedt. Deze 1/3 is weer voeding voor ca. 70 andere types. Dus dankzij de brandnetel is een hele voedingsketen gewaarborgd.

Vooral vlinders gebruiken de brandnetel als voeding waar ze hun eieren op leggen. De uitgebroede rupsen voeden zichzelf vervolgens met de brandnetel tot ze zich verpoppen. Hobbytuinders maken hier gebruik van, want als u de vlinders een brandnetelhotel aanbiedt dat ver genoeg van de bloemen- en groentetuin verwijderd is, is de kans groot dat de rupsen onze mooie bloemen en het geliefde groent met rust zullen laten. Je hoeft niet altijd met chemicaliën te spuiten om van de rupsen af te komen. Afleiding kan zeer effectief zijn.

Voor lieveheersbeestjes en vele andere kevers dient de brandnetel als plek om op kleinere insecten te jagen. Als men de voortplanting van lieveheersbeestjes ondersteunt, dan helpen deze ijverige nuttige insecten ons in de strijd tegen luizen in onze tuin.

Het belang van brandnetels voor onze gezondheid

De helende eigenschappen van brandnetels zijn al lang bekend en daarom waren ze ook lange tijd een populaire wilde groente. Ook in de natuurgeneeskunde worden de bladeren en wortels gebruikt. Deze hebben een helende werking op:

• Ademhalingsorganen
• Urinewegen
• Bij maag- en darmziekten
• Huidvlekken
• Reumatische klachten
• Bloedzuiverende werking

Brandnetel bevat veel provitamine A, veel minerale zouten, bijna twee keer zoveel ijzer als spinazie, 7 keer meer vitamine C dan sinaasappels en in de droge stof 40% meer eiwitten dan soja!

Andere ingrediënten zijn:

• vitamine A
• vitamine C
• ijzer
• albumen
• foliumzuur
• kalium
• kiezelzuur
• magnesium
• carotenoïden
• calcium
• chlorofyl
• flavonoïden

Het is een echte vitaminebom en staat al duizenden jaren bekend als een medicinale en gecultiveerde plant. Het vitaminegehalte is aanzienlijk hoger dan dat van krop sla. Dit hoge gehalte aan voedingsstoffen en vitaminen maakt brandnetels tot een echt wondermiddel.

De zaden zijn ook eetbaar en er kan een waardevolle olie uit worden gewonnen. Ze bevatten veel vitamine E, linolzuur en slijm. Het kauwen van 1 theelepel zaden per dag stimuleert de lichaamsfuncties en versterkt het immuunsysteem. Moeders die borstvoeding geven, kunnen de melkproductie bevorderen door brandnetelzaadjes te nemen.

Brandnetelthee

Toegegeven, brandnetelthee is even wennen en voor liefhebbers van fruitthee zal het niet gemakkelijk zijn om vrienden te worden met zijn individuele smaak. Maar voor kruidentheeliefhebbers zal het geen probleem zijn. Indien nodig helpen honing en citroen om de smaak te verzachten.

Giet kokend water over 2-3 theelepels van het fijngehakte kruid per kopje, laat het vijf minuten trekken en drink 3-4 kopjes per dag.

De brandnetel als bestanddeel van lever-, nier- en galthee heeft een bewezen diuretische en galafscheidingsbevorderende werking, wat het gebruik ervan voor zuivering en bloedzuivering verklaart. Brandnetelsap is geschikt voor het stimuleren van de gehele stofwisseling en moet daarom helpen bij jicht, reuma en huidziekten.

De brandnetel in de keuken

De brandnetel heeft ook een veelzijdig (en helaas vergeten) gebruik in de keuken. Voeg gewoon 100gr. gehaakte brandnetel toe aan uw aardappelgratin, of kook de brandnetel als spinazie. Liefhebbers van groene smoothies kunnen enkele brandnetel blaadjes toevoegen en omdat de bladeren rauw zijn, profiteren ze nog meer van de gezonde voedingsstoffen. Brandnetelbladeren zijn gemakkelijk te maken tot een heerlijke pesto of wat dacht je van een brandnetel salade?

Tip: Let op de smaak en uw reacties op de bladeren. Als u een krabben in uw keel voelt of als de smaak plotseling walgelijk lijkt, dan heeft uw lichaam genoeg en geeft u het signaal wanneer het aanvaardbare maximum is bereikt.

De bacterieremmer

Brandnetelbladeren bevatten een actief bestanddeel dat de groei van bacteriën remt. Vroeger werden daarom een handvol brandnetelbladeren toegevoegd aan vers gemolken melk om de houdbaarheid van de melk te verlengen. Sommige voedingsmiddelen, zoals vers vlees of vis, werden vroeger verpakt in brandnetelbladeren om de houdbaarheid te verlengen.

Hernieuwbare grondstof

Tot de 18e eeuw was de grote brandnetel een belangrijke vezel- en verfplant in Europa. Omdat de vezels bijzonder scheurvast en lang zijn, zijn ze ideaal voor de productie van hoogwaardige, duurzame en slijtvaste stoffen, netten en breigaren.

Het is de enige vezelplant die jarenlang op hetzelfde veld kan worden geoogst zonder dat er opnieuw hoeft te worden geplant. Bovendien zijn er geen pesticiden nodig. Maar met de introductie van katoen werd de brandnetel voor lange tijd vergeten.

Toch een wonderplant?

Samenvattend kunnen we zeggen dat brandnetels niet zomaar een plant zijn. Het is een van de weinige planten ter wereld die zo veelzijdig is dat het moeilijk is om alleen het vervelende onkruid erin te zien.

De brandnetel is niet alleen belangrijk voor de dieren- en plantenwereld, maar ook wij mensen kunnen ervan profiteren. Het kan gebruikt worden als een gezonde wilde groente in de keuken, of het kan onze gezondheid dienen als een zacht natuurgeneesmiddel. Maar zoals het verleden heeft aangetoond, kan het ook worden gebruikt in de textielindustrie, waar met name allergiepatiënten waarschijnlijk vrienden van zullen zijn. De textielindustrie is waarschijnlijk minder geïnteresseerd omdat het niet in hun belang is om kleding te produceren die een leven lang meegaat.

Met al deze positieve toepassingen is het verrassend dat ze haar negatieve imago niet kwijt kan raken. De tegenstanders van brandnetels willen ze toch liever uitroeien en verbieden. Dat was het al, in ieder geval in Frankrijk...

Frankrijk en de Brandneteloorlog

Wie zich nog niet met dit onderwerp heeft beziggehouden, kan het verbod op natuurlijke planten in de EU een slechte grap vinden. Vooral omdat het niet gaat om hallucinogene of andere toxische planten.

In Frankrijk is de farmaceutische lobby erin geslaagd om de vloeibare mest en het brouwen van brandnetel mest bij wet te verbieden, aangezien de onschadelijkheid ervan voor het milieu nog niet is bewezen. Sinds september 2002 geldt er een verbod op het gebruik van brandnetels, dat in Frankrijk is bestraft met een gevangenisstraf van 2 jaar en een geldstraf van 75.000 €.

Een aanvullende wet van juli 2006 ging nog verder door de verkoop, het bezit en het gebruik te verbieden van plantenextracten die niet door de staat zijn geautoriseerd (zoals brandnetelmest, die al eeuwenlang wordt gebruikt). Zelfs reclame en aanbevelingen voor deze producten waren verboden.

Op 31 augustus 2006 kreeg Eric Petiot, co-auteur van het boek “Purin d’ortie et Compagnie”, een bezoek van een agent van de DNECCRF (Nationale Controleautoriteit voor Belastingsontduiking en Andere Strafbare feiten) en de SRPV (Regionale Autoriteit voor Plantenbescherming). Zij hebben leerboeken en documenten in beslag genomen en hem tegelijkertijd verboden om informatie te blijven verspreiden over de eigenschappen van de preparaten en het productieprocessen.

Hele groepen hobbytuiniers, hoveniers en boeren protesteerden dan ook tegen dit verbod, dat bekend werd als de “Franse brandneteloorlog”. Pas met het besluit van 18 april 2011, getiteld “Toelating voor het in de handel brengen van zelfgemaakte brandnetelmest voor gebruik in de gewasbescherming”, werd het gebruik ervan opnieuw formeel gelegaliseerd.

Frankrijk heeft aangetoond hoe een wet mensen die biologische of biologisch-dynamische gewassen verbouwen die de bodem met zorg behandelen en mensen die werken met bewezen traditionele recepten die niet voldoen aan de normen van de agro-industrie, strafbaar kan stellen. Omdat één ding duidelijk is. Als natuurlijke meststoffen verboden zijn, dan bieden grote en bekende bedrijven geschikte vervangers voor meststoffen en pesticiden. Of dit goed is voor ons milieu blijft de vraag.

Er blijven vragen...

Zoals reeds vermeld is de brandnetel net zo divers als slechts enkele andere planten, zoals de hennepplant en de Jiagoulan, die beide hun gelaagdheid met de brandnetel delen, een vergelijkbare verscheidenheid aan toepassingen hebben en op dezelfde manier worden bestreden. Het is des te verbazingwekkender hoe het mogelijk was om het uit ons leven te bannen door het geleidelijk te vervangen door andere grondstoffen, zoals katoen. Tegelijkertijd bestaat het gevoel dat het negatieve imago is toegenomen naarmate het meer wordt vergeten. Dat is niet verwonderlijk, want bijna niemand kan zich een brandnetelsalade of kleding van brandnetelvezel herinneren.

Is het je opgevallen dat je sinds een paar jaar nauwelijks nog brandnetelthee kunt kopen? Het is de schuld van een richtsnoer van de Europese Unie, de zogenaamde “Non Food Regulation”. Dit zou echter verdere kanten vullen...

Een andere vraag is waarschijnlijk waarom men zo’n rabiate wetten moest uitvaardigen tegen een onschuldige nuttige plant als de brandnetel. Het lijkt erop dat men ze onder alle omstandigheden wil bestrijden. Maar waarom?

Kosta redactie