Chiappino Vitelli

Een dikke strateeg in de Tachtigjarige Oorlog

Chiappino Vitelli behoorde tot een van de meest invloedrijke families in Umbria, een stadstaat in het destijds nog hevig gefragmenteerde Italië. Hij was een van de officieren van de hertog van Alva en maakte deel uit van het leger dat de opstandelingen in de Lage Landen tot andere gedachten trachtte te brengen. Vitelli had een uitstekend strategisch inzicht en Alva schijnt meerdere malen gezegd te hebben: “Chiappino en ik zijn een uitstekende legeraanvoerder maar gescheiden van elkaar zijn we niets waard.”

In dienst van de de´ Medici (de bankiersfamilie die het lange tijd voor het zeggen had in Italië) vocht Vitelli tegen de Turken in 1544 en nam ook deel aan verschillende militaire campagnes. Tevens maakt de Italiaan, nog steeds in dienst van de de´ Medici samen met een Spaans leger een einde aan de republiek Montalcino. Deze samenwerking beviel zo goed dat Vitelli zich uiteindelijk onder het bevel van Alva stelde. Spanje had in die tijd een van de best getrainde legers van Europa en de in het vak geoefende Vitelli kwam hier helemaal tot zijn recht en werd bewonderd door zijn soldaten. Gedurende de alliantie van Carlos I, en later zijn opvolger Felipe II met de de Medicis nam Vitelli onder de Spaanse vlag deel aan verschillende veldslagen aan de Middellandse Zee.

In 1567 maakt Spanje een leger gereed om een einde te maken aan de beginnende rebellie in het noorden. Onder leiding van Vitelli, inmiddels de vertrouwensman van Alva, vond een van de grootste logistieke successen van de 16e eeuw plaats. El Camino Español, een militaire transportbaan die liep van Milaan tot Brussel, was een van de oorzaken dat Spanje het tachtig jaar kon volhouden om op grote afstand met wisselend succes een oorlog te voeren. Onder leiding van Vitelli werden de beste ingenieurs ingezet om deze weg over bergen en rivieren aan te leggen. De grote Spaanse legers konden zich dankzij deze verbinding op zeer snelle wijze vanuit Noord Spanje en Italië naar de Lage Landen verplaatsen.

Toen de eerste schermutselingen voorbij waren (Slag bij Heiligerlee in 1568) en de kalmte enigszins terugkeerde (het was slechts een wapenstilstand), werkte Vitelli aan de verdediging van Antwerpen door o.a. een citadel te bouwen waar 800 soldaten gelegerd werden. Ook werd daar, ter verfraaiing van het geheel een bronzen standbeeld van Alva geplaatst. Begrijpelijkerwijze werd dit eerbetoon na de inname van de citadel door de troepen van Willem van Oranje in 1577 vakkundig gesloopt.

In 1569 werd Vitelli nog als afgezant naar Engeland gestuurd om koningin Elizabeth I te bewegen tot teruggave van een oorlogsbuit die de Engelsen een jaar eerder geconfisqueerd hadden. Dit was een van de weinige missies waar de Italiaan geen succes wist te boeken.

Alva had grote moeilijkheden om in de Noordelijke Nederlanden het Spaanse gezag te handhaven en concentreerde zich meer en meer op de Zuidelijke Nederlanden. In 1572 raakte Vitelli gewond tijdens de belegering van Bergen dat uiteindelijk door de Spaanse legers veroverd werd. In de daaropvolgende veldslagen werd hij door zijn soldaten op een soort brancard rondgedragen. Een rustpauze was nodig in Brussel om van zijn verwondingen te bekomen.

Toen Vitelli uiteindelijk weer aan het werk werd gezet - hij was nog altijd onmisbaar voor Alva - was hij behoorlijk wat kilo’s zwaarder geworden. Hij had zich waarschijnlijk in het Brusselse tegoed gedaan aan stevige porties stoofvlees met frieten wat hem duidelijk goed bekomen was. Om af te vallen dronk hij dagelijks ettelijke glazen azijn hetgeen resulteerde in een gewichtsverlies van niet minder dan 40 kilo. Deze drastische vermageringskuur had tot gevolg dat de gezondheid van Vitelli snel achteruitging.Tijdens het beleg van Zierikzee in 1576 werd hij in een door zijn manschappen gedragen stoel verplaatst om de bouw van de versterkingen aan de stad te inspecteren. Het was zwaar werk en resulteerde uiteindelijk in de val van de corpulente generaal. Binnen 24 uur na dit enigszins gênante gebeuren stierf Vitelli op 56 jarige leeftijd aan zijn verwondingen. In Spanje wordt hij nog steeds met bewondering vermeld maar in de Lage Landen hoort men begrijpelijkerwijze weinig over deze Italiaan in Spaanse dienst.

De toenmalige legers werden voornamelijk gevormd door huurlingen. De Spaanse troepen bestonden soms slechts voor 20 procent uit bewoners van het Iberisch schiereiland, de rest was afkomstig uit Duitsland en Italië. De legers van Willem van Oranje hadden veel Franse en Duitse soldaten.

Naschrift

Een van de voornaamste reden dat wij tekeer gingen tegen de Spanjaarden was de tiende penning. Dit was een soort belasting op roerend goed, bedacht door Margaretha van Parma en bekrachtigd door Alva. Dat waren nog eens tijden kunt u denken als de volgende blauwe enveloppe in de brievenbus valt.

Berry J. Prinsen