De Chinitas, een bijzonder straatje in het hart van Málaga

De Plaza de la Constitución in Málaga heeft vroeger vele andere namen gehad. De Constitución verwijst in dit geval naar de nieuwe Spaanse grondwet (“Constitución”) van 1978, toen na de dood van Franco een referendum werd gehouden over een nieuwe grondwet en waarbij de Spanjaarden in grote meerderheid kozen voor de huidige constitutionele monarchie. Andere, oudere namen van ditzelfde plein waren onder meer in de Moorse tijd Plaza de las Cuatro Calles en daarna Plaza Mayor.
De naam Cuatro Calles zou niet meer juist zijn omdat er nu niet 4, maar 5 straten op uitkomen. Die vijfde is de Chinitas aan de oostelijke zijde, die vroeger geen straat was. Hier stond voorheen een kerk en dat is nog goed zichtbaar in de kruisvorm van het straatje achter de toegangspoort, zie de foto hiernaast. Achterin de Chinitas hangt ook nog steeds een kruisbeeld ten teken dat zich op deze plek vroeger het altaar van die kerk bevond.

De Chinitas is het product van “desamortización”, dat is de onteigening van kerkelijke bezittingen in de 19e eeuw. Na de verovering van Málaga op de Moren in 1487 werd de stad net zoals andere Spaanse steden volgebouwd met katholieke kerken en kloosters. De koning en de Inquisitie streefden ernaar om van Spanje één hechte katholieke natie te maken. Met steun van de monarchie en via erfenissen van vrome katholieken verwierf de Kerk een onvoorstelbare hoeveelheid grond en gebouwen. De opkomende bourgeoisie verzette zich daar in de 19e eeuw tegen omdat al dat kerkelijke bezit “dood” was, d.w.z. niet verhandeld en niet gebruikt kon worden voor de grote bouwplannen van diezelfde bourgeoisie. Liberale kabinetten, vanaf het kabinet Godoy in 1798, wilden kerkelijke eigendommen dus vrijmaken uit “dode handen” (vandaar: desamortización). Dat ging via openbare veilingen en daar profiteerden alleen de rijken van.
De passage Chinitas is het resultaat van zo’n onteigening halverwege de 19e eeuw.

In dit straatje werd daarna onder meer een theatertje gevestigd waarin een zekere Chinitas optrad als acteur en daar werd het naar genoemd en daarna het straatje naar het theatertje, dat in de 20-er jaren van de vorige eeuw befaamd werd doordat hier bijzondere flamencovoorstellingen verzorgd werden en omdat het regelmatig de schandaalpers haalde, doordat het soms ook dienst deed als bordeel en vanwege messentrekkerij. Hier kwam in die tijd de culturele elite zoals Federico García Lorca,  Salvador Dalí en Manuel Blasco Alarcón. Die werd bekend als de generatie van 1927, die een terugkeer bepleitte naar oudere, volkse tradities. In het theatertje traden flamencogrootheden op zoals La Argentinita (het Argentijntje), Juan Breva en Manolo Caracol. De faam van het theater was vooral te danken aan het populaire gedicht van Lorca uit 1931, “Café de Chinitas”, dat gezongen werd door La Argentinita met aan de piano Lorca zelf. Een deel van de tekst zien we nu op de gevel van het theatertje:

En el Café de Chinitas
dijo Paquiro a su hermano:
«Soy más valiente que tú,
más torero y más gitano».

Oftewel: “In Café Chinitas zei Paquiro tegen zijn broer: ik ben sterker dan jij, meer stierenvechter en meer zigeuner”. Een dubbelzinnige vorm van macho stoerdoenerij aangezien “gitano” voor Spanjaarden ook een belediging is.

Lorca bracht in dit soort gedichten zijn voorliefde voor de volkse Andalusische cultuur onder woorden, met name ook voor stierenvechten en voor flamenco. Hoewel hij afkomstig was uit de provincie Granada, had hij ook een grote voorliefde voor Málaga. Hij is nog steeds veelbesproken en alom bekend als een van de grootste dichters en toneelschrijvers van Spanje, als homoseksueel communist en als slachtoffer van de nationalisten van Franco. Hij werd op 38-jarige leeftijd in 1936 geëxecuteerd, zijn lijk is nog steeds niet teruggevonden.
De niet alleen om haar zang, maar ook om haar schoonheid alom bewonderde La Argentinita was één van de vele artiesten die het regime van Franco wisten te ontvluchten. Zij verzorgde daarna op vele plekken in Europa en in de USA flamencovoorstellingen. Ze trad ook op in Nederland en België. In 1943 verzorgde ze in de Metropolitan van New York de flamencovoorstelling “El café de Chinitas” op teksten van Lorca en met decoraties van Salvador Dalí. In Málaga is er in een buitenwijk een straat naar haar genoemd.

Het café-chantant Chinitas werd na de overwinning van Franco in Málaga in 1937 gesloten en daarna niet meer geopend. Franco moest net als Hitler niks hebben van artistieke nieuwlichterij. Het café staat nu al enige tijd te koop als onderdeel van een veel groter pand. De eigenaar wil er een culturele bestemming aan geven, met respect voor het erfgoed van Lorca. Een mooie gedachte, maar misschien ook een reden dat de verkoop niet zo vlot loopt.

De Chinitas bevindt zich in het toeristische hart van Málaga en dat is grotendeels in handen van commerciële bedrijven die uit zijn op korte termijn gewin. Dat is goed te zien aan de prijzen in de restaurants van het straatje. Er bestaat echter tegenwoordig weer veel belangstelling voor Lorca en dat zou in Málaga ooit nog wel eens uitgebaat kunnen worden.

Hein Hendriks