Een ongeluk zit in een klein hoekje, en bij testamenten
in één of enkele woorden
2 Mei 2015
Dat een ongeluk in een klein hoekje zit weten we. Anders was het geen spreekwoord. Maar als het om contracten maken gaat, of om testamenten, dan hebben we het over één of meerdere woord(jes). Het nadeel van een ‘ongeluk’ in een testament is dat het pas tot uiting zal kunnen komen als de ‘testateur’ is overleden. Dat is zuur want die testateur heeft altijd gedacht dat hij alles goed had geregeld. Hij kan het niet meer ‘goedmaken’. Niets is zo onomkeerbaar als een testament, behalve een over- lijden zelf.
Cultuur
Het maken van testamenten wordt enorm onderschat. Dat blijkt vooral in landen waar testamenten (ook) onderhands kunnen worden gemaakt, aan de keukentafel bijvoorbeeld, in plaats van aan tafel bij een gespecialiseerd jurist. Het is bekend dat deze ‘rommeltestamenten’ daar voor veel ellende en leed bij nabestaanden kunnen leiden. Die landen hebben willens en wetens voor dit systeem gekozen. Er is sprake van een cultuur waarbij de verantwoordelijkheid en het risico meer bij het individu wordt neergelegd, die zich daarvan ook - méér dan bij ons in Nederland – van bewust is.
In Europa leggen wij de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor fouten voor een belangrijk deel neer bij de notaris. Toch gebeuren er nog ook ontzettend veel ongelukken, hier bijvoorbeeld, aan de Spaanse Costa's.
De Spaanse notaris
Aan de Spaanse Costa’s worden testamenten vaak voorbereid door dienstverleners die zich daarnaast ook met veel andere zaken bezig houden. Het resultaat wordt uiteindelijk wel getekend bij een Spaanse notaris, maar deze functionaris heeft, al doet hij nog zo zijn best, niet genoeg verstand van het Nederlandse recht om de belangrijke puntjes op de i te zetten. Ik heb hier slechte ervaringen mee. Ik ben weliswaar weer blij als ik bij een ‘testamentcheck’ op mijn kantoor één of meer van de potentiële nabestaanden (zoals de echtgenoot) kan behoeden voor een mogelijk onomkeerbaar ongeluk. Maar ik maak me ook steeds meer zorgen over de enorme hoeveelheid ‘ongelukken’ die nog in diverse hoeken van Spaanse huizen van Nederlanders moeten liggen.
Net op tijd ontdekt
Zo ook het voorbeeld waar ik deze week weer tegenaan liep. Het betrof overduidelijk een ‘standaardtekst’ die vooral ziet op een eenvoudige nalatenschapsafwikkeling na het overlijden. Een mooi streven, dat in bepaalde situaties ook waardering verdient. Daar zeg ik niets over. Eenvoudig kan echter ook heel ‘duur’ zijn in termen van erfbelasting, maar dit terzijde.
De echtgenoot wordt in dit testament tot enig erfgenaam benoemd en aan de kinderen van de testateur wordt een legaat van een bepaald bedrag, de legitieme portie van het kind, vermaakt. Voor de echtgenoot kan dit best tot een ‘veilig’ langstlevende testament leiden, maar daar is meer voor nodig. Allereerst dient te zijn opgenomen dat deze legitieme portie pas opeisbaar mag zijn bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot. Die woorden stonden erin. Prima! Bij leven hoeft die echtgenoot de portemonnee dus niet te trekken, zo lijkt het. Maar daarna zocht ik tevergeefs naar de woorden die bepalen dat de legitieme portie slechts kan worden ingeroepen en ‘ingekort’ bij de langstlevende echtgenoot, want alleen met die woorden in het testament is de legitieme portie slechts opeisbaar ná diens overlijden!
Het ongeluk kan zich nu voordoen dat één van de kinderen na het overlijden van een ouder chagrijnig wordt bij de gedachte dat hij zijn erfdeel of legitieme portie pas ontvangt als de langstlevende overlijdt. Dit zal vooral het geval kunnen zijn als die langstlevende niet zijn ouder is, maar een (veel) jongere plaatsvervanger daarvan. Het kind kan dan met succes zijn legitieme portie inroepen. Als gevolg van de ‘omissie’ in het testament kan hij deze legitieme portie namelijk voor een belangrijk deel direct inroepen en opeisen bij de andere kinderen die de langstlevende wél goedgezind zijn. Met andere woorden: de andere kinderen kunnen worden aangesproken om de legitieme portie van het slecht willende kind te betalen, terwijl zij zelf nog niets ontvangen hebben vanwege het feit dat zij het testament wél respecteren. Net op tijd ontdekt!