Het Internationale Levenstestament
– goed voorbereid op onverwachte situaties
2 April 2015
Wie regelt uw zaken als u niet in de gelegenheid of in staat bent om uw eigen wil te bepalen? Bijvoorbeeld door een geestelijke of lichamelijke ziekte of door andere onverwachte omstandigheden.
Toenemende vergrijzing en een toenemend aantal gevallen van wilsonbekwaamheid zorgt voor een groeiend aantal mensen die dit van tevoren wil regelen om daarmee zo veel mogelijk de regie te houden over hun leven en goederen. Aan de Spaanse Costa’s - waar de gemiddelde leeftijd van de Nederlandse populatie relatief hoog is - is dit nog vaker het geval. Wat kan een Nederlander die permanent of semi-permanent in Spanje verblijft doen om zijn zaakjes op dit punt goed te regelen?
Voor het geval het u ‘overkomt’ heeft de Nederlandse rechter de mogelijkheid om ad hoc (een deel van) uw goederen onder bewind van een bewindvoerder te stellen, of een mentor of curator te benoemen. In Spanje kan de Spaanse rechter vergelijkbare maatregelen treffen. Voor het toekomstige (!) geval dat u op enig moment niet meer in staat bent om uw eigen belangen te behartigen kunt u in een of meer notariële akten op voorhand een persoon die u vertrouwt aanwijzen en de bevoegdheid geven uw zaken te regelen.
In Nederland wordt dit een levenstestament genoemd. Een levenstestament is niet alleen interessant voor Nederlanders die in Nederland wonen, maar ook voor de vele Nederlanders die in Spanje wonen.
Een internationaal levenstestament
Internationaal privaatrecht (IPR)
Een levenstestament moet juridisch inhoudelijk correct zijn vastgelegd. De wetten verschillen echter per land. Nederlanders die in Spanje (semi-) permanent wonen komen in aanraking met de Spaanse wet en de Spaanse rechter, maar dat wil niet zeggen dat op ál hun aangelegenheden altijd de Spaanse wet van toepassing is of altijd de Spaanse rechter bevoegd is. De vraag in hoeverre dit wel zo is wordt beantwoord door het Spaanse IPR. Elk land heeft zijn eigen IPR-regels. Zo kunnen de IPR-regels van Spanje ten aanzien van bepaalde aspecten de wet van de feitelijke woonplaats van toepassing verklaren. Soms kan de uitkomst van deze IPR-regels in een gewenste richting worden ‘gestuurd’ door een rechtskeuze uit te brengen. Dit is handig indien er bijvoorbeeld geen eenduidige woonplaats aangewezen kan worden, hetgeen nogal eens voorkomt bij in Spanje ‘verblijvende’ Nederlanders.
De Spaanse IPR-regels bepalen sowieso dat de Nederlandse wet bepalend is bij de beoordeling of een Nederlander handelingsonbekwaam is, zodat de Spaanse rechter zijn uitspraak of iemand handelingsonbekwaamheid is moet baseren op het Nederlands recht. Een optimaal levenstestament verwijst dus naar de desbetreffende Nederlandse wetsartikelen.
Verschillen tussen Spaans en Nederlands recht
Ook al lijken de wetgevingen van Spanje en Nederland in de basis veel op elkaar; er zijn verschillen waar rekening mee moet worden gehouden bij het opstellen van een Internationaal levenstestament dat zowel in Spanje als in Nederland moet kunnen functioneren.
Terminologie
Die verschillen openbaren zich in de eerste plaats in de terminologie. Zo is het Nederlandse ‘levenstestament’ niet hetzelfde als het Spaanse ‘testamento vital’, ook al lijkt het wel zo. Bij de vertaling van het document moet hierop goed worden gelet. Het levenstestament heet in Spanje ‘Autotutela’. Een ‘testamento vital’ is medische wilsverklaring!
Apostille
Voorts is van belang dat op een in Nederland opgesteld internationaal levenstestament een Apostille van Den Haag moet zijn aangebracht (op de handtekening van de Nederlandse notaris en vertaler).
Levenstestament is een verzamelnaam
Verder is het levenstestament in Nederland vaak één notariële akte waarin alle wensen met betrekking tot het beheer van de eigendommen, eventuele zorg over kinderen en huisdieren, medische behandelingen, volmachten en wensen met betrekking tot bewind, mentorschap of curatele zijn opgenomen. In het Spaanse systeem kent men zo’n ‘verzameldocument’ niet. Voor een optimale werking in Spanje is het beter voor de verschillende onderdelen (doorlopende volmachten, medische wilsverklaringen) afzonderlijke notariële akten op te stellen.
Een levenstestament kan betrekking hebben op financiële, persoonlijke, medische en zakelijke belangen.
Financieel
Zo kan er volmacht gegeven worden aan iemand om diverse (financiële) zaken te regelen: betalen van rekeningen, kopen en verkopen van bezittingen en het doen van belastingaangiften. Of om giften die in de jaren ervoor jaarlijks werden gedaan - bijvoorbeeld aan de kinderen, ter besparing van erfbelasting in de toekomst - ook in de toekomst te kunnen voortzetten.
Persoonlijk
Ook kan er iemand worden aangewezen die de persoonlijke levensbelangen van de ‘levenstestateur’ behartigt. Deze neemt bijvoorbeeld de beslissing tot opname in een verpleegtehuis, tot verkoop van de woning, en het elders onderbrengen van de aanwezige huisdieren.
Medisch
Als een persoon zelf niet meer in staat is om zijn wil te uiten en overleg met zijn arts te plegen, is het belangrijk dat een gemachtigde dit kan doen. Ook is het mogelijk dat de levenstestateur specifieke wensen opneemt met betrekking tot medische behandelingen (medische wilsverklaringen). Bijvoorbeeld dat artsen er alles aan moeten doen om hem in leven te houden als hij erg ziek is, of juist dat bepaalde behandelingen niet meer worden uitgevoerd bij ernstige ziekte of dementie.
Zakelijk
Tenslotte kan een gemachtigde worden benoemd door een aandeelhouder/bestuurder van een rechtspersoon, voor het geval hij tijdelijk/permanent niet bij de leiding van de rechtspersoon kan worden betrokken.
Aandachtspunten voor de werking van de volmacht in Spanje
Voor de werking in Spanje is het van groot belang dat wordt opgenomen dat de werking van de volmacht voortduurt óók nadat de volmachtgever handelingsonbekwaam wordt verklaard (door de Spaanse rechter). Zo niet, dan vervalt de volmacht door die rechterlijke uitspraak. De rechter is echter niet verplicht om de inhoud van de volmacht te respecteren. Anders is dit bij de zogenaamde ‘autotutela’: een bijzondere notariële akte die in Spanje het meest aansluit bij de Nederlandse idee van een levenstestament.
De werking van ‘autotutela’ vangt juist aan nadat de uitgesproken handelingsonbekwaamheid intreedt (en niet eerder). De rechter is in beginsel verplicht rekening te houden met de hierin opgenomen bepalingen. Ook een rechtskeuze voor Nederlands recht kan hierin worden opgenomen.
Aandachtspunten voor de werking van wils- verklaringen in Spanje
De geldigheid in Spanje van een in Nederland afgelegde medische wilsverklaring moet naar de Spaanse nationale wet én desbetreffende regionale wet beoordeeld worden. De regionale overheid is namelijk autonoom op het gebied van de medische zorg. Spanje kent soortgelijke medische wilsverklaringen als Nederland, behoudens de euthanasieverklaring die in Spanje niet wordt erkend. Nederlanders die (semi-) permanent in Spanje verblijven kan worden aangeraden ook een Spaanse verklaring op te stellen. Een kopie kan bij het Nederlandse levenstestament gevoegd worden.
Conclusie/Lezing 4 mei as
Het opstellen van een levenstestament dat geldig moet zijn in een land is maatwerk; een levenstestament dat geldig moet zijn in twee of zelfs meer landen is haute couture.