Máscaras tentoonstelling in het Carmen Thyssen museum Málaga

Wat is er nu bijzonderder dan gemaskerd een tentoonstelling over maskers te bezoeken! Wij zijn nu dankzij Corona verplicht ze te dragen, maar maskers zijn historisch gezien van alle tijden en culturen.

Het leuke is dat je op straat steeds meer varianten ziet van de oorspronkelijk voorgeschreven lichtblauwe en witte maskers. Mensen willen toch iets origineels, iets persoonlijks laten zien. Soms passen ze (zeer modebewust) bij de kleding, sommige zijn artistiek, zelfgemaakt, of afschrikwekkend. In veel zaken zie je ze al hangen....goed voor de economie!

In de museumwinkel verkoopt men maskers en de suppoosten lopen er ook mee rond. Wil je meer inspiratie opdoen of gewoon meer over de historie en achtergrond van maskers weten, ga dan vooral vóór 10 januari naar Museo Carmen Thyssen. De directie heeft een indrukwekkend assortiment van 103 kunstwerken van/of over maskers verzameld met bijdragen van o.a. het Prado, Centre Pompidou en het Picasso Museum in Parijs, van veertig nationale en internationale kunstenaars met beroemde namen als Goya, Ensor, Picasso, Modigliani en Gauguin.

Onderweg in Malaga zagen we overal posters van de tentoonstelling hangen van een jongeman met een hoge hoed die ons met zijn geschminkte witte clownsgezicht vanuit zijn zwartomrande ogen indringend aanstaarde.

“Ja hoor, we komen eraan!“ zei ik in gedachten tegen hem.
Toen wij aankwamen met onze saaie lichtblauwe maskers voor, zaten er drie vriendelijke dames achter de balie met kleurige gebloemde maskertjes en stonden er twee  zwartgemaskerde controleurs bij de toegang van de exposities....en geen enkele bezoeker! We kregen dus alle aandacht maar een gids mocht vanwege het besmettingsgevaar niet mee.

Eenmaal boven op de derde verdieping waren we aanvankelijk   ook de enige bezoekers. Het eerste wat we zagen was een groot, traditioneel houten masker met een krulletjesbaard, dat leek op de maskers die ik op mijn reizen uit Afrika had meegenomen. De kop was wel erg gestileerd en gluurde  naar ons met  Aziatische spleetoogjes.    

Wij hadden eigenlijk zalen vol van dit soort maskersculpturen  verwacht, maar op de allereerste na zagen we in die zaal alleen maar schilderijen en gravures aan de muren hangen.
Gelukkig was daar ook een lieve dame (ze had trouwens kunstgeschiedenis gestudeerd) die blij was met onze belangstelling en ons wees op de ondertiteling van de tentoonstelling: ‘Masks, metamorphosis of modern identity’. In het kort komt het er op neer dat de tentoonstelling gaat over de veranderingen die de mens in de laatste twee eeuwen heeft meegemaakt en die door kunstenaars in maskers worden uitgedrukt.

Goya was een van de eersten die maskers niet alleen beschouwde als objecten om je gezicht mee te bedekken, of om een andere persoonlijkheid uit te beelden maar ook wat er dan met de persoon gebeurt. Het carnaval is een prachtig voorbeeld. Onherkenbaar kun je lekker losgaan en anoniem alle sociale regels overtreden. Het theater en het circus hebben van oudsher gebruikgemaakt van maskerade om een andere persoon te worden.

Het eerste gedeelte van de tentoonstelling heet dan ook ‘Carnaval’. We zagen etsen van Goya die op mij een sombere indruk maakten en niet alleen omdat ze in zwart-wit waren.....groteske maskers en trieste figuren in taferelen met titels als ‘Chaos’, ‘Wanhoop’ en ‘Wanhopig Carnaval’. Nogal somber allemaal.

Gelukkig hingen er ook kleuriger carnavalsafbeeldingen zoals een prachtig gekleed paar....vast geen echtpaar. En een wel zeer uitbundig dorpscarnaval met gekke maskers. En zowaar twee zeer verschillende schilderijen met bezemstelen. Eén kleurige kubistische en één met donkere wolken en witte harlekijnen, achter een groep grotesk vermomde dorpelingen.

Natuurlijk was ook het theater vertegenwoordigd in een schilderij van de Commedia dell’Arte. “Hoi, eindelijk echte maskers“, verzuchtte mijn vriendin toen we de hoek omsloegen. Daar stond midden in de ruimte een witte tafel met zes Afrikaanse maskers.....tenminste ...dat dachten we.

De lieve dame hielp ons uit de droom. Deze maskers waren gemaakt door moderne avant-gardekunstenaars, geïnspireerd door de niet-Europese kunst: primitief, simpel, spiritueel en niet alleen maar mooi en harmonieus. Maar ik moet zeggen, dat deze moderne sculpturen wel dezelfde magische sfeer weergeven.

Gelukkig (voor mij althans) waren er ook voorbeelden van authentieke exotische maskers: twee uit steen gehouwen koppen uit Mexico, daterend van ongeveer1000 voor Christus. Heel fascinerend waren de drie griezelige zilveren maskers uit Chili met alleen maar twee ronde gaten voor de ogen. De monden waren ook openingen, gewoon een dwarse streep met korte verticale lijntjes erdoor. Het was het meest dreigende wat ik ooit heb gezien! En dat met alleen maar een paar gaten in een zilveren plaat.

En daar vlakbij lag in een vitrine een sculptuur van een lief jong meisje van Paul  Gauguin. De vier verfijnde maskers van faunen van de beroemde Spaanse avant-garde artiest Pablo Cargallo zijn zeer bijzonder, evenals de staande vrouw uit koperplaat van Picasso met simpele kubistische vormen.

Dit en nog veel meer in de afdeling Máscaras Sobrenaturales.
En daarna kwamen we bij de derde afdeling, Rostros Transfigurados, oftewel getransformeerde gezichten. Het komt erop neer dat je een gezicht kunt veranderen door kenmerken weg te laten, bijvoorbeeld lege ogen, of door vervorming of bedekken met make-up. Dit alles heeft een vervreemdend effect.

Een voorbeeld hiervan is het schilderij van die jongen met de hoge hoed van Walt Kuhn, die ons onderweg al zo indringend aankeek en hier in een krullerige gouden lijst pronkt. Het enge ‘Portret van Goya’ met een bebloed mes onder zijn angstwekkend gelaat zonder huid is een voorbeeld van weglaten....de schilder Carloz González Ragel hield kennelijk niet echt van Goya.

Nog een voorbeeld is het schilderij ‘Ellos, Detritos’ (Zij, de overblijfselen), een grijnzende schedel met een hoge hoed (alweer), omgeven door vier maskers, van Nicolás de Lekuona.

Gelukkig na al die somberheid zagen we een kleurig schilderij van een vrouw met een prachtig profiel, die haar getuite lippen knalrood stift. Als echte vrouwen weten we zelf ook dat je door make-up en kleding niet alleen je uiterlijk kunt verfraaien maar dat je je daardoor ook een ander, zelfverzekerder persoon kunt voelen. Ook kun je je masker afdoen zoals op een van de andere schilderijen. Of dit een beter gevoel geeft of juist het tegenovergestelde kan ik er niet uit halen.

Je kunt ook met je handen in het haar zitten, zoals ik zag op een schilderij van een rood hoofd dat scheef op de handen lag van een gedeformeerde romp....helaas ...mijn interpretatie zat ernaast....de titel was ‘Portret van een indiaan’.

Een vrolijker schilderij van Max Ernst ter afsluiting. In ook weer een bewerkte gouden lijst, getiteld ‘Het paar’. In plaats van hoofden hebben ze buizen, bij de vrouw omwikkeld met gouddraad, met een witte stip als oog. De man heeft een rozerode buis met een zwarte stip. De vrouw zit breeduit naast haar man met de armen, ook in buisvormig gouddraad, naast het lichaam.

De man wijst triomfantelijk naar zijn vrouw, alsof hij wil zeggen "Kijk, dat is nou mijn vrouw!”
Niet erg feministisch, maar wel een kubistisch kunstwerk en een genot om naar te kijken, zoals naar nog vele andere werken in deze tentoonstelling.

Website: https://www.carmenthyssenmalaga.org/visita

Else van Velthuijsen