‘San Juan, de nacht die in vlammen opgaat

Veel Spanjaarden kennen ‘La Noche de San Juan’ als de kortste en meest magische nacht van het jaar. Op verschillende plaatsen in Spanje viert men dan de geboorte van de heilige San Juan (Johannes de Doper). Maar wist je dat die datum (de nacht van 23 op 24 juni) eigenlijk overgenomen is van een al oudere, het christendom voorafgaande ‘heidense’ feesttraditie, zoals wel vaker bij christelijke festiviteiten? In dit geval was het een ceremonie die de zomer verwelkomde. En zo voelt het vandaag eigenlijk nog steeds.

Wie één keer de befaamde Noche de San Juan aan de mediterrane kust van Spanje meemaakt, vergeet dat nooit meer. De Spanjaarden behouden hun tradities, wat vaak tot vrolijke feesten leidt. La Noche de San Juan is daar één van de mooiste voorbeelden van. Van Barcelona tot Andalusië, overal verlicht vuur en soms ook vuurwerk de mediterrane stranden van Spanje, en in sommige badsteden danst en drinkt men tijdens San Juan ook in verbenas (straatfeesten) of bij straatconcerten.

Waarom vuur centraal staat

Vuur is eigenlijk bijna altijd aanwezig op feestelijke ceremonies ter verwelkoming van de zomer. Het symboliseert de zonnekracht en doet goed dienst als zuiveringsritueel na een lange winter. De kracht van de zon neemt vanaf de kortste nacht van San Juan steeds verder af, waardoor de dagen daarna ook steeds korter worden, tot de winterzonnewende.

Zelfs in de Oudheid vierde men het begin van de zomer al met het stoken van vuurtjes, om de zon meer kracht te schenken. In Rome bijvoorbeeld beheerste de god Janus de start van zomer en winter: ‘Janus’ lijkt op ‘Juan’ - wellicht geen toeval, want waarom vindt het christelijke San Juan-feest nu net plaats op de dag van deze Romeinse god?

Ook voor de Germanen was de zon een goddelijk symbool vol vuurkracht, en de winter- en zomerzonnewende waren heilige momenten. Met de introductie van het kerstfeest in Europa scheen de Kerk dus ook weer een nieuw licht op die data.

Zo maakte de Kerk dit heidense feest christelijk

De Kerk koppelde het ‘vurige’ zomerfeest aan de geboorte van Johannes, ook al stemt die datum niet overeen met de bijbelse kalender. En heb je er al op gelet dat alleen San Juan en Kerstmis christelijke feesten zijn waarin de geboorte van een heilige centraal staat? Normaal gezien is dat diens dood. Johannes de Doper was bovendien zo’n zes maanden ouder dan Jezus - perfect dus! San Juan in de zomer en Kerst in de winter stonden nu tegenover elkaar volgens de positie van de aarde tegenover de zon.

Het bijbelse verhaal van San Juan

Volgens het verhaal in de Bijbel konden Johannes’ ouders geen kinderen krijgen. Toch kondigde de aartsengel Gabriël een zwangerschap aan die hen een zoon zou schenken: Johannes. Zacharias was met stomheid geslagen – zijn vrouw was al van latere leeftijd - en de Engel strafte hem met echte ‘stomheid’. Hij kon pas weer spreken vanaf het moment dat hij zijn eerstgeborene zag en vierde dat met vreugdevuren (hogueras). Zo werd het heuglijke nieuws snel verspreid en kon iedereen mee feesten.

Een strandfeest in Spaanse stijl

Wat de verhalen en geschiedenis achter San Juan ook zijn, voor de Spanjaarden is het nog steeds een prima manier om de Spaanse zomer met dolle pret te verwelkomen. En dat doen ze met allerlei hedendaagse rituelen en tradities.

Zo gaan je wensen in vervulling of krijg je geluk of een goede gezondheid door om middernacht twaalf keer over een golf te springen. En dat terwijl er die avond heel wat feestgangers diep in het glas kijken! Of je kunt je wensen op papier schrijven en in het vuur gooien. Vroeger hing er nog meer bijgeloof vast aan de San Juan-tradities. Het springen over het vuur zou boze geesten verjagen, vrouwen die dan het water ingaan, zouden sneller zwanger worden…

Waar wordt San Juan het meest gevierd?

In Alicante beslaat San Juan een hele feestweek, dit jaar van 19 tot 24 juni. De festiviteiten lijken daar op de ‘Fallas’ in Valencia, met heuse ‘fallas’-beelden en als afsluiting een ‘cremà’ of het verbranden ervan, spetterend vuurwerk, de verkiezing van een ‘koningin’ (‘Belleza del Fuego’). In Andalusië worden op sommige plekken geen fallas maar wel stropoppen (‘Juanillos’) in brand gestoken.

Je kunt ook naar Palmas de Gran Canaria gaan, gesticht op de dag van San Juan in 1478. Daar is het dus een belangrijk feest. Maar waar je die nacht ook bent in het mediterrane Spanje, het strand is er dan heel sfeervol en is de plaats waar alles gebeurt. Een magische nacht in het licht van het vuur en de maan, om nooit meer te vergeten!

Emmie Declerck