Het Nederlandse standaard-testament: goed of niet goed voor Spanje
1 Oktober 2020
In Nederland noemen we een langstlevende testament vaak een ‘standaardtestament’. Echtparen die zich hierover laten voorlichten komen er echter vaak achter dat er bij hen toch een of meer bijzondere aandachtspunten zijn. Door de juiste vragen te stellen en (realistische) scenario’s te schetsen komen die aandachtspunten vanzelf naar boven.
Wanneer bent u geen standaardgeval?
Daar zijn heel veel voorbeelden van. Zo is een samengesteld gezin tegenwoordig niets bijzonders meer. Maar voor het erfrecht is het direct geen standaardgeval meer. Een ander goed voorbeeld is het Nederlandse echtpaar met bezit in Spanje. Of zij het willen of niet: zij zijn per definitie geen standaardgeval. In dit artikel laat ik het meest populaire Nederlandse standaardtestament de revue passeren en laat zien waarom deze in de basis (dus zonder aanpassingen en aanvullingen) ongeschikt kan zijn voor Nederlanders met bezit in Spanje.
Wettelijke verdeling
De ‘wettelijke verdeling’ is in Nederland dé standaard langstlevende regeling. Het is de Nederlandse wettelijke regeling die zelfs geldt als er geen testament is gemaakt. De echtgenoot verkrijgt automatisch alle eigendommen. De kinderen zijn ook erfgenamen, maar krijgen hun erfdeel in de vorm van een geldvordering op hun (stief)ouder die zij niet eerder kunnen opeisen dan na het overlijden van die (stief)ouder.
Maar dit ‘automatisme’ geldt niet als het echtpaar in Spanje woont. De Europese erfrechtverordening bevat de regel dat de wet van de woonplaats (in dit geval dus Spanje) bepaalt hoe de erfenis wordt geregeld en in hoeverre daarvan bij testament kan worden afgeweken. De Spaanse wet kent geen regeling ter bescherming van de langstlevende echtgenoot en maakt het onmogelijk er een te maken middels een testament.
Rechtskeuze
Het in Spanje woonachtige echtpaar moet dus zorgen dat de Nederlandse wet van toepassing is in plaats van de Spaanse. Dat kan op grond van diezelfde Europese regels. Een testament is dan onvermijdelijk. Één zin daarin is in beginsel voldoende: de verklaring van de echtgenoot dat de Nederlandse wet van toepassing is op zijn ‘nalatenschap’ (een zogenaamde ‘rechtskeuze’). De Nederlander heeft daarmee in één klap niet alleen de Nederlandse wet, maar ook de wettelijke verdeling van toepassing verklaard. Dat zinnetje kan ook rechtsgeldig in een Spaans testament worden opgenomen.
Aandachtspunten bij een wettelijke verdeling in Spanje
Een Spaanse notaris weigert echter regelmatig een testament te tekenen met daarin slechts een rechtskeuze. Reden: hij moet de rechtsgevolgen van die rechtskeuze kunnen uitleggen aan zijn cliënt, maar hij kent de Nederlandse wet niet. Hij zal willen dat de testateur die rechtsgevolgen zelf ‘verklaart’ in de (Spaanse) tekst van het testament. Die verklaring moet dan wel precies aansluiten bij de Nederlandse wet. Bij afwijkingen prevaleert de tekst van het testament. Het luistert dus nauw.
Voor samengestelde gezinnen is de standaard wettelijke verdeling zonder nadere bepalingen linke soep. Ondanks de wettelijke verdeling krijgen stiefkinderen nu namelijk opeens zeer sterke aanspraken (de zogenaamde ‘wilsrechten’) op de door hen gekozen eigendommen van hun overleden ouder. De stiefouder kan slechts het vruchtgebruik behouden. Dat is geen luxe. Hij/zij mag blijven wonen in het huis maar niet verkopen; hij/zij krijgt de rente van de banktegoeden maar mag niet interen. In een testament kan dit nadeel worden opgeheven.
Na uitschakeling van de ‘wilsrechten’ ligt “de macht” bij de langstlevende stiefouder. Wie benoemt hij/zij zelf tot erfgenamen (wie krijgt dus uiteindelijk alle eigendommen?). En hoe krijgen de stiefkinderen de erfdelen/geldvorderingen van hun overleden eigen ouder betaald door die erfgenamen als zij dat zelf niet zijn? Advocaten in Spanje weten hoe moeilijk dit is. Als u dit uw eigen kinderen niet wilt aandoen zal u daarvoor waarborgen moeten opnemen in uw testament.
Stel: de langstlevende echtgenoot wordt op zeer hoge leeftijd weduwnaar. Hij wil die eigendommen helemaal niet meer. Zonder nadere regelingen is het naar keuze van de langstlevende doorschuiven van die eigendommen richting de kinderen vanuit de nalatenschap van de eerstoverleden ouder – wellicht met voorbehoud van het vruchtgebruik – niet mogelijk. Erg jammer, want dat is fiscaal vaak erg gunstig. Verkopen of schenken door de langstlevende ouder aan de kinderen daarentegen is vaak minder gunstig.
De Spaanse fiscus bestempelt de echtgenoot die vanwege de wettelijke verdeling alle eigendommen erft fiscaal als enig erfgenaam. De erfdelen/geldvorderingen van de kinderen vindt de Spaanse fiscus fiscaal irrelevant. Gevolg: slechts de erfbelastingvrijstelling van de langstlevende echtgenoot kan worden benut. Die van de kinderen blijft onbenut. Dit speelt een rol als de vrijstellingen (die nu zeer hoog zijn in Andalusië) in de toekomst weer worden verlaagd.
Als een Nederlander overlijdt binnen 10 jaar na zijn emigratie naar Spanje is er ook nog sprake van Nederlandse erfbelasting. Door speciale aanvullingen aan de wettelijke verdeling kan de heffing van Nederlandse erfbelasting bij het eerste overlijden vaak worden voorkomen.
Zorg ervoor dat u voordat u een testament in Spanje tekent van goed advies bent voorzien over de inhoud van deze testamenten. Er zijn weinig belangen die zwaarder wegen dan het belang van uw echtgenoot!